پیش‌نوشت: پست‌هایی که تحت عنوان آینده روزنامه نگاری می‌نویسم صرفا به علت علاقه‌ای است که به روزنامه‌ها و دوام آنها (چاپی یا دیجیتال) دارم. وگرنه نه روزنامه نگار هستم و نه تجربه‌ا‌ی در بحث مطبوعات و نوشتن در آنها دارم.
مطالبی هم که در اینجا می‌نویسم همانطور که قبلا هم گفتم صرفا گردآوری و یک کاسه کردن مطالب و گفته‌های صاحب‌نظران این حوزه است.
از آنجایی که نمی‌خواهم دچار وسواس لینک دادن شوم، هر جا که خودم نیاز بدانم لینک می‌دهم و هر جا که نیاز ندانم لینک نمی‌دهم. اما مطئنا تمامی منابع را که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم از آنها استفاده کرده‌ام در پایان پست آخر می‌آورم.
اصل مطلب
در قسمت قبلی در قالب مقدمه و خلاصه‌وار در مورد اینکه روزنامه‌ها در عصر حاضر در چه وضعیتی هستند و اینکه روزنامه‌های غربی چه راهکار‌هایی برای برون رفت از چالش‌های پیش رو اتخاذ کرده‌اند صحبت شد.
دیدیم که اگر چه هر یک از مطبوعات خارجی، روش‌ها و شیوه‌‌های مختلفی را برای درآمدزایی انتخاب کرده‌اند اما بیشتر آنها دیجیتالی شدن را به‌عنوان یک فرض مسلم پذیرفته‌اند، حال چه به صورت کامل مثل ایندیپندنت و چه مانند نیویورک تایمز که علاوه بر نسخه دیجیتال نسخه چاپی‌اش را نیز منتشر می‌کند.
به عبارت بهتر آنها پذیرفته‌اند که دیجیتالی شدن روند گریزناپذیری است که باید به آن روبه‌رو شوند و در جهت آن حرکت کنند.
در این پست قصد دارم تا در مورد بعضی از مزایای روزنامه نگاری به صورت دیجیتال و سنتی صحبت کنم تا بفهمیم که اصلا چرا روزنامه‌ها در دوراهی دیجیتالی شدن قرار دارند.
مزایای دیجیتالی شدن روزنامه ها
سرعت انتقال اطلاعات
باید قبول کنیم که این روزها قبل از این که روزنامه‌ها بر پیشخوان‌ها بنشینند، بیشتر مردم اخبار را ساعت‌ها قبل، به واسطه‌ی سایت‌های خبری و شبکه‌های اجتماعی دریافت کرده‌اند و اخبار معمولا به صورت دست دوم در روزنامه‌ها منتشر می‌شود.
روزنامه‌های چاپی در بهترین حالت ۷ یا ۸ ساعت تاخیر در رساندن خبر به دست مردم دارند و در واقع ما اخبار دیروز را در آنها می‌خوانیم.
این در حالی است که دیجیتالی شدن باعث حذف موانع سرعت مثل صفحهآرایی، چاپ، حمل و نقل و… می‌شود و این امکان را فراهم می‌کند تا اخبار ظرف تنها چند ساعت و در ۲۴ ساعت شبانه روز به دست مخاطب در هرجای دنیا برسد.
ارتباط دوسویه
قبلا هم اشاره کردم که ظهور وب ۲ این امکان را برای مخاطبان فراهم کرد تا بتوانند با کسب‌وکار‌ها و با یکدیگر تعامل کنند و ارتباطات را از حالت یکطرفه و سنتی خود خارج کرد و پایه‌گذار ظهور شبکه‌های اجتماعی همچون فیسبوک شد.
همانطور که می‌دانیم ارتباطات در اکثر رسانه‌ها مثل رادیو، تلویزیون و روزنامه‌های چاپی نیز از نوع یکطرفه است. دیجیتالی شدن این امکان را برای روزنامه‌ها فراهم می‌کند تا بتوانند نظرات، انتقادات و پیشنهادات مخاطبان خود را در قالب کامنت یا ایمیل دریافت کنند.
این ویژگی باعث می‌شود تا این احساس به مخاطب القا شود که صرفا یک خواننده نیست و این امکان را دارد تا نظرش را برای عموم اعلام کند و این خود باعث درگیری بیشتر و بهتر با خبر می‌شود و البته در این بین رسانه‌ها نیز از کم و کاستی‌های خود با خبر می‌شوند.
کاهش هزینه
بخش عمده‌ای از هزینه‌های روزنامه‌های چاپی بیش از آنکه به خاطر تهیه و گردآوری محتوا باشد به علت هزینه‌ی کاغذ، چاپ و حمل و نقل است.
به طور مثال روزنامه همشهری، روزانه در حدود ۹۰ هزار نسخه روزنامه در ۳۴ استان کشور توزیع می‌کند (آمار سال ۹۲)، با معیار قرار دادن این روزنامه می‌توان تصور کرد که چه هزینه‌های سرسام آوری بابت کاغذ و حمل و نقل به روزنامه‌ها تحمیل می‌شود.
با دیجیتالی شدن روزنامه‌ها علاوه بر اینکه هزینه‌های کاغذ به کلی حذف می‌شود، هیچ‌گونه هزینه‌ی حمل و نقلی نیز در کار نخواهد بود و مخاطب می‌تواند حتی در دوردست‌ترین نقاط کشور و دنیا به آن دسترسی داشته باشد. اگر چه به هر حال دیجیتالی شدن نیز هزینه‌های خودش را دارد اما در مقابل هزینه‌های تولید روزنامه‌های کاغذی قابل چشم پوشی است.
فضای نامحدود و به روزرسانی مداوم
یکی از مشکلاتی که روزنامه‌های چاپی با آن دست و پنجه نرم می‌کنند بحث فضاست. به هر حال خبر و تحلیل آن یک روز زیاد است یک روز کم است و این دغدغه همواره برای روزنامه‌نگاران و سردبیران وجود دارد که بخش‌ها و ستون‌های مختلف را در یک فضای مشخص جا دهند تا صفحه کامل شود.
اما روزنامه‌های دیجیتال هر اندازه فضا که بخواهند در اختیار دارند. چه به اندازه یک خبر در روز و چه به اندازه هزار خبر در روز، و هیچ محدودیت فضایی برای آن وجود نخواهد داشت.
از طرف دیگر روزنامه‌های چاپی بعد از انتشار دیگر قابلیت اضافه یا کم کردن اطلاعات و اخبار یا ویرایش آن را ندارند اما با دیجیتالی شدن می‌توان در طول روز بارها و بارها مطالب را اضافه و کم و گاه ویرایش کرد.
قابلیت جستجو، اَبَرمتن و آرشیو کردن
یکی دیگر از ویژگی‌های بارز روزنامه‌های دیجیتال، قابلیت سرچ در آنها است. به طوری که مخاطب می‌تواند با جستجوی کلمه یا عبارت مورد نظر خود به لیستی از مطالبی که در رابطه با آن موضوع نوشته شده است دست پیدا کند. همچنین این امکان برای روزنامه‌ها وجود خواهد داشت تا در نتایج جستجوی گوگل نیز نمایش داده شوند.
اَبَر متن نیز از قابلیت‌های دوست‌داشتنی صفحات دیجیتال است. این ویژگی این امکان را برای رسانه‌ها فراهم می‌کند تا در هرجای نوشته که نیاز بدانند مخاطب را به دیگر صفحات مرتبط ارجاع دهند.
همچنین مخاطب و خواننده می‌تواند به راحتی آرشیوی از اخبار و نوشته‌هایی که به آنها علاقمند است را برای خودش تهیه کند. کاری که در روزنامه‌های چاپی که فرد مجبور بود بخش‌های روزنامه را برای خود قیچی کند و آن در مکانی قرار دهد بسیار وقت‌گیر بود.
استفاده از فرمت‌های مختلف محتوا
شاید بتوان گفت یکی از ارزشمندترین ویژگی‌های رسانه‌های دیجیتال در برابر رسانه‌های چاپی، امکان استفاده از فرمت‌های دیگر محتوا مثل ( فیلم، پادکست، موشن ) است. دیگر نیاز نیست خبرنگار از یک رویداد به یک یا چند عکس بسنده کند بلکه می‌تواند فیلمی از رویداد که تاثیر بیشتری نیز دارد را به اشتراک بگذارد.
یا در گفتگو با یک شخص نیاز نیز حرف‌ها را به صورت متن در آورد. بلکه می‌تواند از همان صدای ضبط شده در روزنامه استفاده کند.
مطمنا این ویژگی باعث می‌شود تا مخاطب با یک فضای پویا و زنده روبه رو باشد.
شخصی‌سازی
از نظر من یکی از اصلی‌ترین ویژگی‌های روزنامه‌های دیجیتال قابلیت شخصی‌سازی در آن‌هاست. مفهوم رسانه تا به امروز این‌گونه بوده است که من دقیقا اطلاعاتی را دریافت می‌کنم که دیگری هم دقیقا همان را دریافت می‌کند. اما دیجیتالی شدن این امکان را فراهم می‌کند که هر فرد بسته به علاقمند‌ی‌هایی که دارد اطلاعات خاص خودش را دریافت کند.
مثلا ممکن است من صفحه‌ی حوادث را بیشتر از بقیه قسمت‌ها دوست داشته باشم. دوستم صفحه‌ی ورزشی، دوست دوستم اخبار سیاسی و… امروز این امکان وجود دارد که هر کس با زدن تنها چند دکمه علاقمندی‌های خودش را برای روزنامه‌های دیجیتال مشخص کند تا از آن پس مطابق خواست او مطالب طبقه‌بندی و نمایش داده شوند.
مواردی که ذکر شد تنها تعداد معدودی از مزایای دیجیتالی شدن بود و البته فراموش نکنیم که روزنامه‌های چاپی نیز ویژگی‌های مخصوص به خود را دارند. مانند مطالعه بدون اذیت شدن چشم، صفحهآرایی به مراتب زیباتر و دوست‌داشتنی‌تر، درگیر بودن حس لامسه و لذتی که از در دست داشتن روزنامه به مخاطب دست می‌دهد، کاربری آسان ( مخاطب اصلی روزنامه‌های چاپی سالمندان هستند که دانش استفاده از ابزار دیجیتال را ندارند) و..
اما به طور حتم با پیشرفت تکنولوژی این ویژگی‌ها نیز رنگ می‌بازد. چون علاوه بر اینکه کیفیت صفحه نمایش‌ها روز به روز بهتر می‌شود از آن طرف مخاطب هم عادت به مطالعه روی صفحه نمایش می‌کند، چیزی که همین امروز هم شاهد آن هستیم.
همچنین دانش معماری اطلاعات باعث می‌شود تا بتوان اطلاعات بیشتری را در صفحات کوچک با طراحی زیباتر گنجاند. و تمام این‌ها برانگیزاننده هستند تا روزنامه‌ها به سمت دیجیتالی شدن حرکت کنند.
پی نوشت: سعی می‌کنم در پست بعدی در مورد شبکه‌های اجتماعی و تاثیر آنها بر روزنامه‌ها بنویسم چون به هر حال حتی اگر روزنامه‌ها دیجیتال هم شوند باید با رسانه‌های اجتماعی و پیام رسان‌ها برای بقا بجنگند.
